2017
Podsumowanie szkolenia z zakresu zdobienia elementów stroju w Muzeum Regionalnym „Na Grapie”
Muzeum Regionalne „Na Grapie” w Jaworzynce, które upowszechnia kulturę i tradycje górali z Istebnej, Jaworzynki i Koniakowa, dzięki dofinansowaniu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w 2017 roku podjęło się organizacji cyklu warsztatów szkolenia haftu krzyżykowego jedno i dwustronnego, który jest ozdobą tradycyjnego stroju górali śląskich. Celem zadania było upowszechnienie i udokumentowanie tej archaicznej formy zdobniczej, oraz zwrócenie uwagi na wyjątkowość tego rękodzieła, docenienie jego walorów nie tylko estetycznych ale także tego, że jest charakterystycznym znakiem lokalnej społeczności i wyodrębnia ją z pośród kultury masowej.
Haft krzyżykowy zdobiący stroje górali śląskich wyróżnia się tym, że hafciarka wyszywa nie motyw a tło wzoru. Haft wykonywany jest jednym kolorem nici w stroju kobiecym kolorem czerwonym, bordowym lub czarnym wyszywa się lymieczki i obójek, u mężczyzn na koszuli każdownej znaczek miał kolor czarny lub czerwony, zaś w koszuli odświętnej wyszywano brązowe lymce i zoniedzy ze znaczkiem w kolorze czarnym. Na wyszyciach pojawiały się najczęściej motywy roślinne, geometryczne i kwiatowe.
Haft dwustronny, jest bardziej skomplikowaną formą zdobnictwa, posługuje się nią kilka kobiet na terenie Beskidu Śląskiego. Jego trudność polega na tym, iż uzyskuje się identyczny ornamentu po obu stronach tkaniny.
Całoroczne szkolenie prowadziła hafciarka Magdalena Łacek z Jaworzynki, która na co dzień zajmuje się wyszywaniem tradycyjnych strojów ludowych w tym kabotków, męskich koszul i dwustronnych chust czepinowych. Jako jedna z nielicznych potrafi wyszywać dwustronne chusty, które zakładały na głowę zamężne góralki, tej trudnej techniki nauczyła się od Moniki Wałach-Kaczmarzyk.
Podczas pierwszych zajęć uczestniczki zapoznały się z tradycyjnym zdobnictwem, kolorystyką i motywami wykorzystywanymi do zdobienia strojów górali śląskich. Panie zaczęły gromadzić wzory, nauczyły się techniki haftu i przygotowały własne pytle, czyli wzorniki wykonane na kawałku materiału, następnie zrobiły pojedyncze znaczki do męskiej koszuli i rozpoczęły czasochłonną pracę nad wyszyciami do kobiecego kabotka i męskiej odświętnej koszuli , by na końcu podjąć się trudnego zadania dwustronnego haftu na chuście czepinowej. Od stycznia do grudnia 2017r. przeprowadzono 24 zajęcia szkoleniowe każde z nich trwało 2 godziny. Na warsztaty regularnie uczęszczało 6 pań.
By spopularyzować tą formę tradycyjnego zdobnictwa i dotrzeć do jak największej ilości odbiorców Towarzystwo Przyjaciół Muzeum „Na Grapie” zorganizowało wydarzenie promujące tradycyjny haft. 24 sierpnia 2017r. odbył się „Dzień Beskidzkiego Haftu Krzyżykowego”, który cieszył się dużym zainteresowaniem wśród mieszańców i turystów. W tym dniu zorganizowano całodniowe, ogólnodostępne warsztaty haftu, które szczególnie spodobały się młodym uczestnikom, przygotowano kiermasz na którym zaprezentowano prace twórczyń ludowych. W ramach wydarzenia w muzeum otwarto wystawę haftu prezentującą zbiory muzealne, dawne zdjęcia, wyszycia i „pytle”, a także całkiem nowe hafty – prace uczestniczek szkolenia „Mistrz tradycji”. Tego dnia członkinie stowarzyszenia zaprezentowały tradycyjny sposób bielenia lnianego płótna, oraz przybliżyły zgromadzonym jak wyglądał weselny obrzęd oczepin panny młodej. Całość zwieńczył występ zespołu „Jetelinka” z Jaworzynki.
W gminie Istebna ciągle żywa jest tradycja zakładania stroju regionalnego m.in. na uroczystości kościelne oraz dożynki. Ze względu na zanikającą, wśród młodego pokolenia góralek, umiejętność wiązania szatek i chust czepinowych, wiele mężatek zakłada strój niekompletnie, bez obowiązkowego dla kobiety zamężnej nakrycia głowy. By poprawić tę sytuację zorganizowano 3 spotkania instruktażowe. Podczas szkoleń 24, 25 i 26 października w Centrum Pasterskim w Koniakowie, w Gminnym Ośrodku Kultury w Istebnej i w Muzeum „Na Grapie”, 26 pań nauczyło się czepić na: klepoć, rożki i na spuść. Mamy nadzieję, że dzięki nabyciu tej umiejętności, kobiet będą miały większą możliwość dotarcia do osoby która umie zaczepić, dzięki czemu w sposób godny i poprawny będą mogły nosić tradycyjny strój.
Pod koniec roku w Szkole Podstawowej nr1 w Jaworzynce zorganizowano dla dzieci spotkania warsztatowe, na których uczniowie zapoznali się z tradycyjnym strojem górali śląskich, poznały tradycyjne zdobnictwo i motywy hafciarskie a także nauczyli się podstaw haftu krzyżykowego. Mali uczestnicy warsztatów szybko przyswoili sobie tę tradycyjną sztukę zdobniczą, a dokładna i precyzyjna praca włożona w wykonanie wzoru sprawiła im wiele przyjemności i radości tworzenia. Mamy nadzieję, że udało się zarazić kilka dzieci tą pasją i w przyszłości będzie kultywowały tą piękną tradycje, a tradycja wyszywania nie zaniknie.
28 grudnia 2017 w Muzeum Regionalnym „Na Grapie”, uczestniczki szkolenia spotkały się i podsumowały cały rok intensywnej pracy i zaprezentowały jej efekty – własnoręcznie wykonane wyszycia. Każda z uczestniczek otrzymała katalog, który został wykonany w ramach projektu . W katalogu zamieszczono przykłady motywów zdobniczych, techniką wykonania haftu, oraz zdjęcia wykonane podczas szkolenia.
W styczniu w Muzeum Regionalnym „Na Grapie” prace uczestniczek szkolenia zostaną zaprezentowane na wystawie czasowej, która wraz z bezpłatnym katalogiem będzie dostępna dla zwiedzających do kwietnia 2018r. Zapraszamy do śledzenia naszej strony internetowej http://www.nagrapie.com/, oraz portalu społecznościowego Facebook, gdzie już wkrótce opublikujemy informacje na ten temat. Serdecznie zapraszamy!
Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Regionalnego „Na Grapie”
Zadanie „Beskidzki haft krzyżykowy jedno i dwustronny szkolenie zdobienia elementów stroju w Muzeum Regionalnym „Na Grapie”, zrealizowano dzięki dofinansowaniu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu: „Kultura ludowa i tradycyjna” - „Mistrz tradycji”
